درباره این نمایش مذهبی نوشته اند : « شبیه خوانی یا به اصطلاح عامه « تعزیه خوانی » ، عبارت از مجسم کردن و نمایش دادن شهادت جانسوز حضرت حسین (ع) سیدالشهداء و یاران آن بزرگوار یا یکی از حوادث مربوط به واقعه کربلا بود … شبیه خوانی ناطق ، ظاهرا در دوره ناصر الدین شاه در ایران معمول شد ، یا اگر قبلا چیز از آن قبیل بود ، در دوره سلطنت ناصر الدین شاه رونقی بسزا یافت و شبیه خوانهای زبردستی پیدا شدند . ظاهر آن که مشاهدات شاه در سفرهای خود از تآترهای اروپا در پیشرفت کار تعزیه و شبیه خوانی بی تأثیر نبوده است . » « شبیه خوانی و تعزیه خوانی » سنت هنری و نمایشی اهل تشیع است که سیمای وجیه و معصوم قدیسین را از روزگار کهن تا به امروز در برابر دیدگان اهل معنی عیان داشته است . »
درباره کیفیت اجرای آن و سنتها و آداب مربوط به تعزیه ، تحقیقات ارزشمندی انجام گرفته و آثاری تألیف شده است . در یکی از منابع آمده است : « تعزیه به احتمال قوی بصورت هیئت فعلی خویش در پایان عصر صفوی پدید آمد و از همه سنتهای کهن نقالی و روضه خوانی و فضائل و مناقب خوانی و موسیقی مدد گرفت و تشکیلاتی محکم برای خود ترتیب داد و کارگردانان ورزیده اداره آن را در دست گرفتند … تعداد تعزیه های اصلی که کمی از صد می گذرد ، کیفیت تعزیه نامه ها که غالبا منظوم و در هر حال آهنگین یعنی مرکب از بحر طویل و شعر است ، دستگاههایی که هر یک از خوانندگان باید شعر خود را در آن بخوانند ، آهنگ مخالفْ خوانان که دارای هیمنه و شکوه حماسی است … » به اقتضای نقشی که افراد مختلف در اجرای تعزیه و شبیه خوانی داشتند و حال و هوای شعرها و نحوه خواندن ، اصطلاحات خاصی هم رایج بود ، مثل : رجز خوانی ، شبیه خوانی ، نوحه خوانی ، بحر طویل خوانی ، مقتل خوانی ، شهادت خوانی ، هجران خوانی ( از زبان اسرا ) ، اشقیا خوانی و شمر خوانی ( از زبان سران سپاه عمرسعد ) . آنچه نقل شد ، گوشه ای از کیفیت اجرای آن را نشان می دهد . به نقل دیگری توجه کنید : « شبیه خوانی و تعزیه در عصر صفویه هنوز در ایران مرسوم نشده بود … برپایی نمایش مذهبی یا تعزیه ظاهرا از زمان پادشاهی کریم خان زند در ایران معمول شده است … این نوع عزاداری که بیشتر جنبه عامیانه داشته و رواج آن در شهرهای کوچک و قرأ و قصبات ایران بیشتر از شهرهای بزرگ بوده است … صورت ساده آن ( شبیه سازی ) که عنوانی نداشته در عهد صفویه معمول بوده و بعد از سلسله صفویه بصورت نمایش مذهبی روی صحنه آمده است … از خصوصیات تعزیه این بود که هر یک نقش خود را با خواندن اشعار مذهبی در یکی از دستگاهها و آوازها … اجرا می کردند و … مخالفین در جواب و سؤ ال با موافقین نیز رعایت بحر و قافیه را در اشعار می کردند . همچنین شمایل آنها با اصل نیز تناسب داشت . مثلا شبیه علی اکبر ، جوان هیجده یا نوزده و بیست ساله ، خوش قیافه و نیکواندام و … »
مسأله شبیه خوانی از دیدگاه فقهی و اعتقادی نیز مورد بحث و بررسی عالمان شیعه قرار گرفته است . برخی آن را تحریم و بعضی تجویز کرده اند . تأثیر گذاری عاطفی و نیز روحیه ضد ظلم که در پی دیدن نمایشهای تعزیه در افراد ایجاد می شود ، از نقاط قوت ومثبت این نمایش مذهبی است . به همین جهت در ایران پس از انقلاب اسلامی ، رواج و توسعه بیشتری یافته و همراه این توسعه ، تحولاتی هم در سبک اجرا ، هم در محتوای اشعار و جهتگیری سیاسی اجتماعی پدید آمده است . در واقع ، انقلاب اسلامی به تعزیه روح جدیدی بخشید و این هنر جان گرفت . صاحب نظران این فن ، خود به تأثیر آن در روحیه سربازان و افسران در طول سالهای دفاع مقدس اعتراف کرده اند .
اجرای تعزیه مخصوص ایران نیست ، در کشورهای اسلامی و شیعی دیگری نیز این سنت مورد توجه است و با سبکهای گوناگون و اعتقادات و مراسم مختلف و ابزار و ادوات دیگری اجرا می شود ، از جمله در هند و پاکستان ، که رواج بیشتری دارد .
منبع: کتاب فرهنگ عاشورا
صفحات: 1· 2
آخرین نظرات